اسپینا بیفیدا؛ انواع، علائم و درمان

اسپینا بیفیدا یک نقص مادرزادی است، این بیماری زمانی رخ می دهد که ستون فقرات و نخاع به درستی تشکیل نمی شوند. این عارضه نوعی نقص لوله عصبی است.

لوله عصبی ساختاری در جنین در حال رشد است که در نهایت به مغز، نخاع و بافت هایی که این قسمت را در بر می گیرد، تبدیل خواهد شد.

معمولا لوله عصبی در اوایل بارداری تشکیل شده و تا روز 28 پس از لقاح بسته می شود. در نوزادانی که به این بیماری مبتلا هستند، بخشی از لوله عصبی به درستی بسته نمی شود یا رشدی ندارد و به طبع باعث ایجاد مشکلاتی در استخوان های ستون فقرات و نخاع می شود.

اسپینا بیفیدا بسته به نوع نقص، محل، اندازه و عوارضی که به جای می گذارد، از خفیف تا شدید متغیر است. در صورت لزوم، درمان زود هنگامی که برای این بیماری در نظر گرفته می شود، عمل جراحی است. 

این نکته را در نظر داشته باشید همیشه این روش درمانی نمی تواند راه حلی برای شما باشد.

آشنایی با انواع بیماری اسپینا بیفیدا

امکان ایجاد این بیماری در انواع مختلفی وجود دارد که این موارد به شرح زیر است:

اسپینا بیفیدا مخفی

نوع مخفی از خفیف ترین و رایج ترین است. این نوع منجر به شکاف کوچک در یک یا چند استخوان ستون فقرات می شود. اغلب افرادی که مبتلا به این نوع هستند، حتی از وجود آن نیز اطلاعی ندارند، مگر اینکه در طول آزمایش تصویربرداری به دلایل بیماری های دیگر مشخص شود.

بیشتر بخوانید: بیماری اسپاسم شیرخوارگی

میلومننگوسل

این نوع به عنوان اسپینا بیفیدا باز نیز شناخته می شود و شدیدترین نوع آن است. به این صورت است که کانال نخاعی در امتداد چند مهره در قسمت پایین یا میانی در کمر باز است.

غشاها و اعصاب نخاعی از زمان تولد از این سوراخ عبور می کند و باعث ایجاد کیسه در کمر نوزاد می شود که بافت و اعصاب کاملا در معرض دید قرار دارد.

چنین شرایطی کودک را مستعد ابتلا به عفونت های تهدید کننده زندگی می کند و همچنین منجر به فلجی و اختلال در عملکرد مثانه و روده خواهد شد.

مننگوسل

این مورد نوع نادر از این بیماری است. کیسه ای از مایع نخاعی بوده و از سوراخی در ستون فقرات بیرون زده است. هیچ اعصابی در این نوع بیماری تحت تاثیر قرار نمی گیرد و نخاع در کیسه مایع قرار ندارد.

نوزادان مبتلا به مننگوسل ممکن است مشکلات جزئی در عملکرد خود از جمله مشکلات مثانه و روده داشته باشند.

اسپینا بیفیدا چه علائمی دارد

علائم این بیماری بر اساس نوع و شدت آن در هر فردی تفاوت دارد:

علائم اسپینا بیفیدا مخفی

معمولا در این بیماری هیچ نشانه ای وجود ندارد؛ چرا که اعصاب نخاعی درگیر نمی شود. با این حال گاهی اوقات برخی از افراد علائمی روی پوست نوزاد در بالای ستون فقرات مشاهده می کند که شامل یک دسته ای از مو، گودی کوچک یا یک خال مادرزادی است.

برخی مواقع این علائم پوستی از یک مشکل زمینه ای در نخاع است که با انجام سونوگرافی ستون فقرات یا MRI ستون فقرات کودک تازه متولد شده مشخص می شود.

علائم مننگوسل

این نوع بیماری باعث مشکلاتی در عملکرد روده و مثانه می شود.

علائم میلومننگوسل

در این مورد که از شدیدترین انواع آن است، کانال نخاعی در امتداد چند مهره در قسمت پایینی یا میانی کمر باز می ماند. مواردی از جمله غشاها، طناب نخاعی یا اعصاب از بدو تولید بیرون زده و کیسه را تشکیل می دهد.

بافت ها و اعصاب معمولا در معرض دید قرار دارند، گرچه برخی اوقات پوست کیسه را می پوشاند. برای کسب اطلاعات بیشتر سندرم طناب مرکزی را مطالعه کنید.

علت اسپینا بیفیدا

پزشکان علت دقیق ایجاد این بیماری را نمی دانند. اینگونه تصور می کنند که به دنبال ترکیبی از عوامل خطر ژنتیکی، تغذیه ای و محیطی مانند نقص لوله عصبی، سابقه خانوادگی و کمبود فولات (ویتامین B-9) رخ می دهد.

موارد خطرساز در ایجاد بیماری اسپینا بیفیدا

این بیماری بیشتر در خانم ها مشاهده می شود. با وجود اینکه علت دقیق ایجاد این بیماری را نمی دانند؛ اما برخی از عواملی که می تواند احتمال ایجاد این بیماری را افزایش دهد، شناسایی کرده اند:

کمبود فولات

دریافت طبیعی ویتامین B-9 برای رشد یک کودک سالم بسیار مهم است. نوع مصنوعی آن، از جمله مکمل ها و غذاهای غنی شده به عنوان اسید فولیک شناخته می شود. کمبود فولات خطر ابتلا به این بیماری و سایر مشکلات عصبی را دو چندان می کند.

بیشتر بخوانید: بیماری انسفالوسل

سابقه خانوادگی نقص لوله عصبی

زوجی که یک کودک با نقص لوله عصبی به دنیا آورده اند، امکان دارد نوزاد دیگری را که مبتلا به این بیماری باشد، به دنیا بیاورند. در صورتی که دو کودک در یک خانواده به این بیماری مبتلا باشند، احتمال برای کودک سوم بیشتر خواهد شد.

همچنین خانم هایی که با نقص لوله عصبی متولد شده اند، نسبت به افرادی که نقص لوله عصبی ندارند، شانس بیشتری برای به دنیا آوردن فرزند مبتلا به اسپینا بیفیدا دارند.

به این نکته توجه داشته باشید که اکثر نوزادان مبتلا به این بیماری از والدینی متولد شده اند که هیچ سابقه خانوادگی شناخته شده ای از بیماری را نداشتند.

مصرف دارو

مصرف برخی از داروها به عنوان مثال داروهای ضد تشنج از جمله والپروئیک اسید هنگام مصرف طی بارداری باعث نقص لوله عصبی می شود.

دیابت

خانم های مبتلا به دیابت که قند خون کنترل شده ای ندارند، در معرض خطر بیشتری برای به دنیا آوردن چنین فرزندی هستند.

چاقی

چاقی قبل از بارداری با افزایش خطر نقص مادرزادی لوله عصبی از جمله اسپینا بیفیدا همراه است.

افزایش دمای بدن

برخی از شواهد نشان می دهد که افزایش دمای بدن در هفته های اول بارداری ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. افزایش دمای مرکزی بدن به دلیل قرار گرفتن سونا یا جکوزی با کمی افزایش خطر ابتلا به اسپینا بیفیدا همراه است.

اگر هر یک از این عوامل خطرساز را داشتید، با پزشک متخصص مغز و اعصاب در سعادت آباد در میان بگذارید تا متوجه شوید که آیا نیازی به دوز بیشتر یا دوز تجویزی از اسید فولیک دارید یا خیر، حتی باید قبل از اقدام به بارداری به این موارد توجه داشته باشید.

بیماری اسپینا بیفیدا چه عوارضی دارد

اگر به صورت خفیف این بیماری را داشته باشید، ممکن است علائم و مشکلات جسمی خفیفی را احساس کنید. 

در صورت شدید شدن این بیماری منجر به علائم فیزیکی مهم‌ تری می‌ شود. شدت آن به چنین مواردی بستگی دارد:

• اندازه و محل نقص لوله عصبی
• نوع اعصاب نخاعی آسیب دیده نخاع 
• پوشیده شدن محل آسیب دیده با پوست 

از عوارض احتمالی می توان به چنین مواردی اشاره کرد:

ایجاد مشکلاتی در راه رفتن و حرکت

اعصاب عضلات پا به دلیل این بیماری عملکرد درستی ندارد. چنین شرایطی می تواند باعث مشکلات عضلانی پاها و گاهی فلجی می شود. 

حال اینکه کودک می تواند راه برود یا خیر بسته به محل نقص ایجاد شده، وسعت بیماری و مراقبت های قبل و بعد از تولد بستگی دارد.

عوارض ارتوپدی

کودکان مبتلا به اسپینا بیفیدا به دلیل ضعف عضلات پا و کمر می توانند مشکلات مختلفی در پاها و ستون فقرات داشته باشند. انواع مشکلات به محل نقص بستگی دارد. مشکلات احتمالی ارتوپدی به شرح زیر است:

• اسکولیوز
• در رفتگی مفصل ران
• رشد غیر طبیعی
• انقباضات عضلانی
• بد شکلی استخوان و مفاصل
• ایجاد مشکلاتی در روده و مثانه

اعصاب در مثانه و روده، کودکان مبتلا به این بیماری، عملکرد درستی ندارد. چنین مشکلی به این دلیل است که اعصاب روده و مثانه در پایین ترین سطح نخاع می آیند.

تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی)

نوزادانی که با این بیماری متولد می شوند، معمولا تجمع مایع در مغز را تجربه می کنند.

خرابی شنت

شنت هایی که برای درمان هیدروسفالی در مغز قرار می گیرند، ممکن است دچار مشکل یا عفونی شوند. برخی از علائم هشدار دهنده از عدم کارکرد شنت چنین مواردی است:

• سردرد
• استفراغ
• تحریک پذیری
• خواب آلودگی
• تورم یا قرمزی
• گیجی
• تغییرات در چشم
• مشکل در تغذیه
• تشنج در کودکان

عفونت در بافت اطراف مغز (مننژیت)

امکان ایجاد عفونت در بافت های اطراف مغز وجود دارد. این عفونت تهدید کننده ممکن است باعث آسیب مغزی شود.

اختلال تنفس در خواب

هم کودکان و هم بزرگسالان مبتلا به این بیماری ممکن است آپنه خواب یا سایر اختلالات را تجربه کنند.

مشکلات پوستی

کودکانی که مبتلا به اسپینا بیفیدا هستند ممکن است در پاها، ساق پا، باسن یا در پشت خود زخم داشته باشند. تاول یا زخم ایجاد شده گاهی به زخم های عمیق یا عفونت تبدیل می شود که روند درمان را مشکل می کند.

حساسیت به لاتکس

کودکان مبتلا به اسپینا بیفیدا در معرض خطر بالای حساسیت به لاتکس یا واکنش آلرژیک به این محصولات قرار دارند. آلرژی به لاتکس باعث مشکلات پوستی، عطسه، خارش، آبریزش چشم یا بینی می‌ شود.

ناهنجاری کیاری

این مورد یک مشکل شایع در مغز کودکانِ مبتلا به این بیماری است. در ناهنجاری کیاری ساقه مغز کشیده و پایین تر از حد طبیعی قرار دارد. سندرم کیاری می تواند منجر به مشکلات تنفسی و در نهایت بلع شود.

عوارض دیگر

گاهی کودکان با افزایش سن مشکلات بیشتری مانند عفونت های دستگاه ادراری، اختلالات گوارشی و افسردگی را تجربه می کنند. کودکان مبتلا به اسپینا بیفیدا در یادگیری و حافظه مشکل دارند.

نحوه جلوگیری از اسپینا بیفیدا

راهکارهای جلوگیری از این بیماری به این صورت است که باید اسید فولیک حداقل یک ماه قبل از بارداری به صورت مکمل مصرف شود و تا سه ماه اول بارداری ادامه یابد.

خطر ابتلا به اسپینا بیفیدا و سایر نقایص لوله عصبی تا حد زیادی با در نظر گرفتن این نکته کاهش می یابد.

ابتدا اسید فولیک دریافت کنید

وجود اسید فولیک کافی در بدن در هفته های اول بارداری برای جلوگیری از بیماری اسپینا بیفیدا بسیار مهم است. از آنجایی که بسیاری از خانم ها در ابتدا متوجه بارداری خود نمی شوند کلیه کارشناسان توصیه می کنند که همه خانم ها در سنین باروری روزانه 400 میکروگرم اسید فولیک مصرف کنند.

چندین غذایی که در هر وعده با 400 میکروگرم اسید فولیک غنی شده اند به شرح زیر است:

• نان های غنی شده
• پاستا
• برنج
• غلات صبحانه

برنامه بارداری

خانم های بزرگسالی که قصد بارداری دارند یا امکان بارداری وجود دارد، باید بین 400 تا 800 میکروگرم اسید فولیک طی روز دریافت کنند.

نکته ای که وجود دارد این است که بدن فولات را به راحتی جذب نکرده و همچنین بیشتر مردم مقدار توصیه شده فولات را تنها از طریق رژیم غذایی دریافت نمی کنند؛ بنابراین مصرف مکمل های ویتامین برای جلوگیری از این بیماری ضروری است.

این امکان وجود دارد که اسید فولیک به کاهش خطر سایر نقایص مادرزادی از جمله شکاف لب، شکاف کام و برخی از نقایص مادرزادی قلب بسیار کمک می کند.

علاوه بر این در نظر گرفتن یک رژیم غذایی سالم از جمله غذاهای غنی شده با فولات یا اسید فولیک گزینه های بسیار خوبی هستند. این ویتامین به طور طبیعی در بسیار از مواد غذایی از جمله موارد زیر وجود دارد:

• لوبیا و نخود
• مرکبات و آبمیوه‌ها
• شیر
• آووکادو
• زرده تخم مرغ
• سبزیجات سبز تیره رنگ مانند کلم بروکلی و اسفناج